13.06.2016. “Skala ubóstwa w Afryce wciąż rośnie”, “liczba biednych w Afryce spada”, “Afryka powoli wychodzi z ubóstwa”, “kontynent ponownie pogrąża się w ubóstwie”. Jak jest naprawdę? Niestety sprawa jest dość skomplikowana i jednoznacznie na tak postawione pytanie odpowiedzieć się raczej nie da. Niemniej od kilku lat Oxford Poverty & Human Development Initiative (OPHI) robi sporo, żeby ubóstwo było lepiej mierzone, a co ważniejsze lepiej rozumiane.
6 czerwca 2016 r. w Elliott School of International Affairs na George Washington University, odbyło się seminarium, gdzie zaprezentowano najnowsze dane na temat ubóstwa w Afryce dla 44 krajów i 475 subregionów. To co czyni te dane interesującymi to metodologia liczenia ubóstwa. OPHI wychodzi ze słusznego założenia, że ubóstwo jest problem złożonym, wielopoziomowym, a do tego manifestuje się w różny sposób. W związku z tym używanie prostych metod dochodowych czy wydatkowych, takich jak szacowanie ile osób żyje za $1.25 dziennie, może poważnie wypaczać obraz ubóstwa, ale co ważniejsze - nie pozwala nam zrozumieć natury ubóstwa, a co za tym idzie zaprojektować właściwych strategii redukcji ubóstwa. Przykładowo, w kraju X ubóstwo będzie przede wszystkim przejawiało się w niedożywieniu, w kraju Y ludzie nie będą głodowali, ale nie będą w stanie posłać dzieci do szkoły, w kraju Z natomiast, głównym problemem będzie dostęp do elektryczności i wody. Sprawa komplikuje się jeszcze bardziej, jeśli będziemy analizować kraje w rozbiciu na subregiony.
Problem ubóstwa przybliżyć może tzw. Wskaźnik Wielowymiarowości Ubóstwa (MPI, Multidimensional Poverty Index), stworzony przez naukowców związanych z OPHI, który pozwala popatrzeć na ubóstwo dokładnie w taki sposób, jaki wymaga istota tego zjawiska – wielowymiarowo. Wskaźnik MPI opisuje 10 różnych poziomów "ograniczeń” (ang. deprivations) dla gospodarstw domowych (zob. niżej), które poddane są badaniom, w trzech głównych wymiarach: (1) edukacja, (2) zdrowie i (3) warunki życia.
MPI został opracowany na podstawie metodologii autorstwa Sabiny Alkire i Jamesa Fostera i po raz pierwszy ujrzał światło dzienne w 2010 r. jako część raportu UNDP Human Development Report. Czymś co sprawia, że MPI jest „pełniejszy” niż zwykła metoda wyznaczania granicy ubóstwa, np. na postawie dochodu do dyspozycji, jest jego dualna konstrukcja. MPI nie liczy tylko ile osób można zakwalifikować jako ubogie (odsetek osób biednych w badanej próbie), ale informuje również o tym jaka jest „intensywność” ubóstwa, tzn. przeciętny udział wymiarów ubóstwa, w którym ludzie odczuwają określone "ograniczenia", np. w jednym kraju może być to 70% wszystkich wskaźników w ramach MPI w tym samym czasie, w innym zaś 40% wskaźników. Według przyjętej metodologii osoba jest uznana za ubogą jeśli doświadcza "ograniczeń" w 33% lub więcej sub-indeksów. Oznacza to, że nie wystarczy być „biednym” wyłącznie w jednym podobszarze (np. umieralność dzieci).
Źródło: OPHI
Nie wdając się w dalsze metodologiczne niuanse, poniżej podsumowanie najważniejszych wniosków dotyczących ubóstwa w Afryce zawartych w OPHI Briefing 40, który jest dostępny tutaj:
1. 54% mieszkańców Afryki jest klasyfikowanych jako osoby żyjące w ubóstwie, co daje 544 miliony osób w 46 analizowanych krajach. 84% biednych w rozumieniu MPI zamieszkuje tereny wiejskie.
2. Spośród 35 krajów, dla których dostępne są dane historyczne, w 30 liczba osób doświadczających ubóstwa spadła. Rwandę wymienia się jako kraj, który poczynił największe postępy w tym zakresie.
3. Wskaźnik ubóstwa obniżył się także w wielu „niespodziewanych” miejscach, np. wskaźnik MPI obniżał się najszybciej w Likouali w Republice Kongo.
4. Pas Sahelu i sawanna sudańska to dwa subregiony najbardziej dotknięte problemem ubóstwa. Zjawisko ubóstwa ma tam silny związek z warunkami klimatycznymi. Najbiedniejsze regiony to Salamat i Hadjer Iamis w Czadzie oraz Est w Burkina Faso.
5. Ubóstwo przyjmuje inne formy w różnych częściach Afryki. Przykładowo w Afryce Wschodniej "ograniczenia" przejawiają się głównie w niskich warunkach życia, w krajach Afryki Zachodniej z kolei ubóstwo wiążę się w pierwszej kolejności z wysoką śmiertelnością dzieci i niskimi wskaźnikami edukacji.
6. Pośród "ograniczeń”, które stanowią największy problem dla ludzi dotkniętych ubóstwem są: elektryczność, paliwo wykorzystywane do gotowania i warunki sanitarne.
7. Według miary MPI, w Afryce mieszka więcej osób ubogich niż sugeruje wskaźnik $1,90 dziennie.
8. Liczba osób ubogich obniżyła się jedynie w 12 krajach. W 18 krajach, które zanotowały spadek wskaźnika MPI, z uwagi na wzrost liczby mieszkańców skala ubóstwa wzrosła.
Dominik Kopiński
